Απατίτης

Ο απατίτης είναι φωσφορικό ορυκτό του ασβεστίου, που συνήθως αναφέρεται ως κατηγορία, που περιλαμβάνει τα επιμέρους ορυκτά υδροξυαπατίτης, φθοροαπατίτης και χλωροαπατίτης.
Το όνομά του προέρχεται από το ελληνικό ρήμα “απατώ”, διότι κατά την αρχαιότητα πολλές φορές οι άνθρωποι εξαπατήθηκαν από την εμφάνισή του, πιστεύοντας πως έχουν βρει χαλαζία ή ασβεστίτη.
Ο φαινομενικά άμορφος απατίτης (στην πραγματικότητα κρυπτοκρυσταλλικός) δεν έχει την κατάλληλη ποιότητα για να χρησιμοποιηθεί στην κοσμηματοποιία, ονομάζεται φωσφορίτης και περιέχει ως προσμίξεις σίδηρο και ανθρακικό ασβέστιο. Έχει όμως σημαντική οικονομική αξία, γιατί είναι η μόνη πηγή στην ανόργανη φύση από την οποία μπορεί ο άνθρωπος να πάρει φωσφόρο με τη μορφή φωσφορικού οξέος, ώστε να παρασκευάσει φωσφορικά λιπάσματα, απορρυπαντικά, πρόσθετα τροφίμων και άλλα προϊόντα. Στις ΗΠΑ ο απατίτης χρησιμοποιείται συχνά ως λίπασμα στην καλλιέργεια του καπνού: μειώνει την πρόσληψη αζώτου από το φυτό, κάτι που δίνει στα αμερικανικά τσιγάρα ένα διαφορετικό άρωμα από αυτό των τσιγάρων που γίνονται με καπνά άλλων χωρών.
Βρίσκεται σε όλα τα μαγματογενή και σε πολλά μεταμορφωσιγενή πετρώματα. Χαρακτηριστικά μεγάλα αποθέματα κρυσταλλικού απατίτη από τα οποία μπορεί να εξαχθεί φωσφόρος βρίσκονται στη χερσόνησο Κόλα της Ρωσίας. Γενικώς όμως, αποθέματα βρίσκονται σε πολλά μέρη της Γης, όπως στη Γερμανία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Φλόριντα και αλλού.
Επίσης, ο απατίτης είναι ένα από τα λίγα ορυκτά που παράγονται και χρησιμοποιούνται από βιολογικά συστήματα σε μικροπεριβάλλοντα. Ο υδροξυαπατίτης είναι το κυριότερο συστατικό του σμάλτου των δοντιών. Μια σχετικώς σπάνια μορφή απατίτη, στην οποία οι περισσότερες υδροξυλομάδες λείπουν και η οποία περιέχει πολλές αντικαταστάσεις από ανθρακικά και όξινα φωσφορικά ιόντα, αποτελεί ένα μεγάλο ποσοστό της μάζας των οστών.
Ο φθοροαπατίτης από την άλλη, είναι ανθεκτικότερος στα οξέα από ό,τι ο υδροξυαπατίτης. Για τον λόγο αυτό, οι οδοντόκρεμες συνήθως περιέχουν κάποια ένωση που δρα ως πηγή ανιόντων φθορίου (π.χ. φθοριούχο νάτριο), ώστε με το βούρτσισμα των δοντιών ένα μέρος του υδροξυλίου του υδροξυαπατίτη τους να αντικαθίσταται με ιόντα φθορίου. Ωστόσο, υπερβολική ποσότητα φθορίου οδηγεί σε οδοντική ή/και σκελετική φθορίωση.
Ως ημιπολύτιμος λίθος έχει σκληρότητα 5 στην κλίμακα Mohs, είναι συνήθως ημιδιάφανος και τον συναντάμε σε πράσινο, κίτρινο, μπλε, βιολέ και άσπρο χρώμα. Συχνά εμφανίζει τα οπτικά φαινόμενα «αστερισμός» και «μάτι της γάτας».
Τα περισσότερα δείγματα από απατίτη ποιότητας ημιπολύτιμου λίθου προέρχονται από τη Βραζιλία, τη Μιανμάρ και το Μεξικό, ενώ βρίσκονται και στον Καναδά, στη Γερμανία, στην Ινδία, στη Μαδαγασκάρη, στη Μοζαμβίκη, στη Νορβηγία, στη Νότια Αφρική, στην Ισπανία, στη Σρι Λάνκα και στις ΗΠΑ.
Ένα από τα μεγαλύτερα δείγματα απατίτη βρέθηκε στην Κένυα : είναι πράσινο και ζυγίζει πάνω από 700 καράτια ενώ στο Smithsonian Institution στην Washington των ΗΠΑ βρίσκεται ένα δείγμα της σπάνιας μοβ μορφής απατίτη βάρους 500 καρατίων.
Ο  απατίτης όπως είπαμε συναντάται σε διάφορα σημεία της γης και οι χρήσεις του είναι πολλές, αλλά ίσως το πιο εντυπωσιακό γεγονός είναι ότι βρέθηκε και εκτός αυτής. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος Apollo οι αστροναύτες συνέλεξαν σεληνιακά πετρώματα τα οποία περιέχουν ίχνη απατίτη. Το 2010 η εκ νέου ανάλυση αυτών των δειγμάτων αποκάλυψε νερό παγιδευμένο στο ορυκτό ως υδροξύλιο, οδηγώντας σε εκτιμήσεις νερού στη σεληνιακή επιφάνεια με ρυθμό τουλάχιστον 64 μερών ανά δισεκατομμύρια – 100 φορές μεγαλύτερη από τις προηγούμενες εκτιμήσεις – και έως και 5 μέρη ανά εκατομμύριο. Εάν αυτή, η παγιδευμένη στο ορυκτό, ελάχιστη ποσότητα νερού μετατρεπόταν υποθετικά σε υγρό, θα κάλυπτε την επιφάνεια της Σελήνης σε περίπου ένα μέτρο νερού.