Το τιρκουάζ είναι ένα αδιαφανές γαλαζοπράσινο ορυκτό.
Τόσο χαρακτηριστικό είναι το χρώμα του που έχει δώσει το όνομά του στην αντίστοιχη απόχρωση.
Χαρακτηριστικό είναι και το όνομά του αφού το πήρε από την χώρα προέλευσής του. Οι Γάλλοι το αποκαλούσαν “turquoise” και οι Βενετσιάνοι“turchesa”, λέξεις που μεταφράζονται “από την Τουρκία” καθώς οι έμποροι του Μεσαίωνα το έβρισκαν στα τούρκικα παζάρια όπου είχε φτάσει απ’ την Περσία.
Το τιρκουάζ είναι πορώδες και κατά συνέπεια σχετικά ασταθές. Κατά την έκθεσή του στο φως και στον ατμοσφαιρικό αέρα αποχρωματίζεται. Παρόλα αυτά έχει μεγάλη ζήτηση και λόγω της ιστορίας του θεωρείται πλέον πολύτιμος λίθος. Γι’ αυτό και το καλύπτουν επιφανειακά με ειδικό βερνίκι ώστε να παραμείνει σταθερό και αυτού του είδους η επεξεργασία θεωρείται αποδεκτή.
Γνωστό σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς, χρησιμοποιείται από το 6000 π.Χ. για τον στολισμό κοσμημάτων και διαφόρων αντικειμένων. Στην Περσία θεωρούνταν για χιλιάδες χρόνια ο “εθνικός λίθος” της χώρας και διακοσμούσαν με αυτόν από τουρμπάνια μέχρι χαλινάρια και βραχιόλια. Η νεκρική μάσκα του φαραώ Τουταγχαμών καθώς και τα δαχτυλίδια που βρέθηκαν στον τάφο του, κοσμούνταν από τιρκουάζ. Κολιέ με τιρκουάζ φορούσε και η βασίλισσα Κλεοπάτρα. Οι Αζτέκοι και άλλοι ιθαγενείς πολιτισμοί της Αμερικής το χρησιμοποιούσαν όχι μόνο για την κατασκευή κοσμημάτων αλλά και για στολισμό των όπλων τους καθώς πίστευαν ότι θα τους προστατέψει στη μάχη.
Ήταν επίσης γνωστό και έχει χρησιμοποιηθεί από τους λαούς της Μεσοποταμίας, τους λαούς στην κοιλάδα του Ινδού ποταμού και τους Κινέζους από τον καιρό της δυναστείας Σανγκ.
Πολλές από τις ιστορικές τοποθεσίες εξόρυξης έχουν πλέον εξαντληθεί καθώς το τιρκουάζ ήταν από τους πρώτους πολύτιμους λίθους που εξορύχθηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ορυχείο στην χερσόνησο του Σινά το οποίο έκλεισε πρόσφατα, ύστερα από 3000 χρόνια λειτουργίας. Κάποιες όμως λειτουργούν ακόμη όπως το ορυχείο στην πόλη Νισαπούρ του Ιράν που υπάρχει εδώ και 2000 χρόνιακαι παράγει την καλύτερη ποιότητα τιρκουάζ μέχρι και σήμερα. Σημαντικές πηγές τιρκουάζ υπάρχουν επίσης στην Κίνα και στις Η.Π.Α. Συγκεκριμένα στην Βιρτζίνια εξάγεται μια ημιδιαφανής ποικιλία κρυστάλλου τιρκουάζ, μοναδική στον κόσμο.
Καθώς είναι από τους πρώτους πολύτιμους λίθους που εξορύχθηκαν του έχουν προσδώσει διάφορες δοξασίες. Οι Πέρσες πίστευαν πως αν κοιτούσαν το νέο φεγγάρι μέσα από ένα τιρκουάζ θα αποκτούσαν καλή τύχη.
Πολλές φυλές των ιθαγενών της Αμερικής το αποκαλούσαν “το πολυτιμότερο πράγμα στον κόσμο”.
Οι Ναβάχο με τον συγκεκριμένο λίθο εξασφάλιζαν την εύνοια του Yei, του ιερού όντος που πίστευαν πως μεσολαβούσε μεταξύ του ανθρώπινου και του υπερφυσικού κόσμου.
Για τους Ρώσους και τους Ινδούς θεωρείται το πετράδι του έρωτα καθώς το χαρακτηριστικό του να ξεθωριάζει το έκανε να χρησιμοποιείται σαν φύλακας της αγάπης, που αν αυτή έπαυε ή ήταν μονόπλευρη τότε θα έχανε το χρώμα του προειδοποιώντας έτσι τον κάτοχό του. Για παρόμοιο λόγο ήταν η πέτρα για τα δαχτυλίδια αρραβώνων στην Περσία κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πίστευαν πως αν υπήρχε αγάπη και πίστη μεταξύ του ζευγαριού θα διατηρούσε το χρώμα του αλλά αν απατούσαν ο ένας τον άλλον θα πρασίνιζε.
Τέλος του έχει δοθεί η ιδιότητα της προστασίας από “το κακό μάτι” αφού ακόμη και σήμερα όταν λέμε “χάντρα θαλασσιά να βάζεις, να μη σε ματιάξουν”, στην ουσία εννοούμε το τιρκουάζ.
