Ο λάπις λάζουλι -ή λάπις για συντομία- έχει βαθύ μπλε χρώμα με χρυσαφί στίγματα (λόγω του σιδηροπυρίτη που εμπεριέχει) και θεωρείται πολύτιμος από την αρχαιότητα.
Λάπις (Lapis) στα λατινικά σημαίνει λίθος. Η λέξη Λάζουλι (Lazouli) προέρχεται από το λατινικό lazulum που με τη σειρά του προέρχεται από το αραβικό lazurd και μεταφράζεται ως “ουρανός” δίνοντας στον λάπι τον χαρακτηρισμό “ο λίθος του ουρανού”.
Ο λάπις εξορύσσεται απ΄το 7000 π.Χ. στα ορυχεία Σαρ-ι-Σανγκ (Sar-e-Sang) στην περιφέρεια του Μπατακσάν στο βορειοανατολικό Αφγανιστάν. Ο πολιτισμός της Κοιλάδας του Ινδού (7570π.Χ – 1900π.Χ.) εκτιμούσε ιδιαίτερα αυτό το πέτρωμα αφού τεχνουργήματα από λάπις έχουν βρεθεί στο παλαιότερο σημείο με δείγματα του συγκεκριμένου πολιτισμού, στο αρχαιολογικό τοπίο της Βιρντάνα (Bhirdana).
Το Αφγανιστάν λοιπόν ήταν η κύρια πηγή εξόρυξης λάπις για τους αρχαίους Αιγύπτιους και τους λαούς της Μεσοποταμίας αλλά και για τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους αργότερα.
Ο αγαπημένος αυτός λίθος αναφέρεται αρκετές φορές ακόμη και στο Έπος του Γκιλγκαμές και η αξία του ήταν μεγάλη για όλους τους αρχαίους πολιτισμούς. Χρησιμοποιούνταν από τους Ακκαδούς, Ασσύριους και Βαβυλώνιους για σφραγίδες αλλά και κοσμήματα. Επίσης λάπις χρησιμοποιήθηκε και για τις ίριδες των ματιών στο ειδώλιο του Εμπίχ Β’, κυβερνήτη της μεγάλης συριακής πόλης Μαρί.
Κοσμήματα από λάπι βρέθηκαν και στις Μυκήνες αποδεικνύοντας τις σχέσεις των Μυκηναίων με τους ανεπτυγμένους πολιτισμούς της Αιγύπτου και της Ανατολής. Στην αρχαία Αίγυπτο τον χρησιμοποιούσαν για φυλαχτά και διακοσμητικά όπως οι σκαραβαίοι. Στο σύμπλεγμα Ναών του Καρνάκ υπάρχουν σκαλίσματα που μας δείχνουν διάφορα κομμάτια από λάπι λάζουλι να προσφέρονται στον φαραώ Τούθμωσις Γ’ ως φόρος τιμής. Ενώ η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε την πούδρα από λάπι ως σκιά ματιών.
Ο Πλίνιος ο Γηραιός περιγράφει τον λάπι ως “αδιαφανή με ψήγματα χρυσού”. Επειδή η πέτρα συνδυάζει “το μπλε των ουρανών και το χρυσό του ήλιου” θεωρούνταν έμβλημα επιτυχίας από τον λαό των αρχαίων Ισραηλιτών ενώ στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια χαρακτηριζόταν ως “η πέτρα της Παναγίας”.
Οι χρήσεις του λάπι όμως δεν περιορίζοταν σε διακοσμητικά αντικείμενα, αγαλματίδια και κοσμήματα. Κατά την περίοδο της Αναγέννησης οι καλλιτέχνες είδαν σε αυτόν ότι και η Κλεοπάτρα αιώνες πριν, μια έντονη χρωστική ουσία. Ο λάπις λοιπόν αλέθονταν και επεξεργαζόταν ώστε να παραχθεί η χρωστική ultramarine (=βαθύ γαλάζιο ή “το μπλε πέρα απ’ τη θάλασσα” αυτολεξεί). Μάλιστα ήταν η ακριβότερη χρωστική (με αυτή του χρυσού να έρχεται δεύτερη) και χρησιμοποιήθηκε από πολύ γνωστούς ζωγράφους σε τοιχογραφίες και πίνακες, οι οποίοι την “φυλούσαν” για να χρωματίσουν τους κεντρικούς χαρακτήρες των έργων τους ή τους μανδύες των αγγέλων και φυσικά της Παρθένου Μαρίας. Παραδείγματα αυτών των ζωγράφων είναι ο Μαζάτσο, ο Περουτζίνο, ο Τιτσιάνο και ο Βερμέερ ενώ ένας από τους πιο γνωστούς πίνακες που περιέχει χρώμα από λάπι λάζουλι είναι “Το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι” του Βερμέερ.
